شهر یزد به عنوان یکی از مهمترین مراکز تاریخی و تجاری ایران، از قدیم نقش مهمی در اقتصاد منطقه داشته است. بازارهای یزد، فراتر از مکانی برای خرید و فروش کالا، بخش جدایی‌ناپذیری از هویت تاریخی و فرهنگی یزد محسوب می‌شوند. در این مقاله، با بازارچه‌ها و بازارهای یزد، از زاویه جدیدی آشنا می‌شویم.
مشهورترین بازارهای یزد؛ بازار خان
بازار خان به عنوان یکی از طولانی‌ترین و اصلی‌ترین بازارهای یزد، یک شریان حیاتی در بافت تاریخی این شهر است. این بازار فقط محلی برای خرید و فروش نیست، بلکه بخشی از یک مجموعه تاریخی بزرگ است که شامل میدان، مدرسه و حمام خان هم می‌شود.
تشکیل و تاسیس این بازار به دوران افشاریه می‌رسد، اما اوج شکوفایی و توسعه آن در دوره قاجار و به همت محمدتقی خان بافقی، حاکم وقت یزد شکل گرفت. بازار خان به خاطر معماری اصیل و کویری‌اش شهرت دارد؛ ساختار آن از خشت، آجر و گچ بوده که برای سازگاری با اقلیم گرم و خشک منطقه طراحی شده است. همچنین فضای خنک و مسقف آن، برای بازاریان و خریداران حس بهتری ایجاد می‌کند.
این بازار تاریخی که در سال ۱۳۸۲ به عنوان اثر ملی ایران به ثبت رسیده، دو راسته اصلی شمالی-جنوبی و شرقی-غربی دارد و میزبان بازارهای تخصصی فرعی متعددی مانند بازار زرگری، بازار قیصریه (مرکز پارچه‌فروشان) و بازار مسگرها است.
آدرس: محله ایرانشهر، خیابان قیام
بازار قیصریه؛ گل سرسبد بازارهای یزد
بازار قیصریه یزد، یکی از زیباترین و منظم‌ترین بخش‌های بافت تجاری سنتی یزد محسوب می‌شود. این بازار با قدمتی که به اواخر قرن دوازدهم هجری قمری برمی‌گردد، به عنوان یکی از پنج بازار قیصریه معروف ایران شناخته می‌شود.
قیصریه‌ها در معماری سنتی ایران به فضاهایی اطلاق می‌شدند که از نظم فضایی بیشتری برخوردار بوده و محل عرضه کالاهای گران‌بها و منسوجات نفیس بودند؛ بر همین اساس، بازار قیصریه یزد هم در گذشته مرکزی انحصاری برای خرید اشراف و نجیب‌زادگان به حساب می‌آمد.
این بازار در حد فاصل میدان خان و مدرسه خان قرار دارد و با دو در چوبی نفیس و ارزشمند که قابلیت بسته شدن داشتند، از سایر راسته‌ها متمایز می‌شد که نشان‌دهنده اهمیت و ارزش کالاهای مبادله شده در آن بود. حالا بازار قیصریه یزد به عنوان مرکز اصلی فروش پارچه‌های یزدی، به ویژه ترمه‌های اصیل و منسوجات سنتی با کیفیت شناخته می‌شود.
آدرس: خیابان قیام، خیابان بازار پنجه علی، خیابان بازار قیصریه
حاجی قنبر؛ از قدیمی ترین بازارهای سنتی یزد
یکی از قدیمی‌ترین بازارهای یزد، بازار حاجی قنبر است که در قرن نهم هجری ساخته شده و جزئی حیاتی از مجموعه تاریخی و فرهنگی امیر چخماق است. این بازارچه به دستور حاجی قنبر جهانشاهی، حاکم یزد در دوران تیموریان، با هدف رونق اقتصادی شهر بنا شد.
ساختار و موقعیت مکانی این بازار از بازارهای یزد، که در زیر و اطراف تکیه معروف امیر چخماق قرار گرفته، آن را به یکی از نمادهای شهری و جاذبه‌های اصلی گردشگری یزد تبدیل کرده است. معماری این بخش از بازار، اصالت خود را حفظ کرده و تزئینات آن بیشتر شامل کاشی‌کاری‌های معقلی است.
بازار حاجی قنبر، همچنان یک مرکز تجاری فعال بوده و برای تهیه سوغات یزدی مثل شیرینی‌ها، پارچه، فرش و طلا، در میان مردم و گردشگران محبوب است.
آدرس: خیابان سلمان فارسی، میدان امیر چخماق
بازار زرگری؛ نگین بازارهای یزد
بازار زرگری یزد، در بخش شمالی خیابان قیام و روبه‌روی مجموعه تاریخی امیرچخماق، یکی از قدیمی‌ترین، مهمترین و پررونق‌ترین راسته‌های تجاری در مجموعه بازار خان است. این بازار از بازارهای تاریخی یزد محسوب می‌شود که قدمت آن به سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری قمری برمی‌گردد.
بازار زرگری با سقفی به ارتفاع شش متر و تزئینات طاق و تویزه و قوس‌های هلالی و جناقی، نمونه‌ای درخشان از معماری سنتی ایرانی-اسلامی است که نورگیرهای تعبیه‌شده در سقف، جلوه خاصی به آن بخشیده‌اند.
زرگری و طلاسازی در یزد قدمتی تاریخی (تا حدود ۲۰۰۰ سال) دارد و به همین دلیل این بازار از قدیم مرکز تخصصی عرضه طلا و جواهرات یزدی بوده است. طلای یزد به خاطر کیفیت بالا، اجرت ساخت پایین و طراحی‌های خاص، شهرت دارد.
نکته قابل توجه در مورد این بازار، امنیت بالای آن است که به صورت سنتی حفظ می‌شود؛ درواقع بسیاری از مغازه‌ها با وجود کالاهای گران‌بها، ویترین‌های بدون حفاظ دارند که نشانه صداقت مردم و کسبه یزد در فرهنگ محلی است.
آدرس: بخش شمالی خیابان قیام، روبروی مجموعه امیرچخماق
بازار پنجه علی؛ کهن ترین بازارهای یزد
بازار پنجه علی یا بازار مسگرها با سنی حدود ۶۰۰ سال، یکی از قدیمی‌ترین بازارهای یزد است. این بازار در بخش جنوبی بازار خان قرار دارد و هویت خود را مدیون حرفه مسگری و ساخت ظروف مسی است. در گذشته، این راسته پر بود از حجره‌هایی که صنعتگران آن، انواع ظروف آشپزخانه، ابزار و مصنوعات مسی زیبا خلق می‌کردند و صدای ضربات چکش آنها یکی از نشانه‌های حیات پررونق این بازار بود.
اگرچه با گذر زمان تعداد مسگرهای فعال کاهش یافته و برخی مغازه‌ها تغییر کاربری داده‌اند، اما همچنان این بازار مرکز عمده عرضه ظروف مسی، سفیدکاری مس و صنایع دستی فلزی است.
آدرس: خیابان امام خمینی، خیابان قیام
بازار تبریزیان؛ قدیمی ترین مراکز خرید یزد
بازار تبریزیان یزد، که در میان مردم محلی و همچنین در برخی منابع با نام بازار هفده شهریور هم شناخته می‌شود، یکی از راسته‌های فرعی و قدیمی است که به هسته مرکزی بازار یزد در دوران قاجار پیوند خورده است. این بازارچه در امتداد بازار پنجه علی (بازار مسگرها) قرار دارد و انتهای آن به حوالی لرد باجوردی می‌رسد.
ساختار معماری بازار تبریزیان، مانند سایر بازارهای سنتی یزد، با استفاده از خشت، آجر و گچ شکل گرفته و سقف آن به صورت طاق و تویزه با قوس‌های زیبا و چشم‌نواز طراحی شده است. اگرچه کاربری این بازار در طول زمان تغییراتی داشته، اما همچنان با حفظ بافت قدیمی حجره‌ها، به عنوان یک مرکز تجاری فعال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آدرس: انتهای بازار مسگرها
بازارهای تاریخی یزد؛ دروازه مهریز
بازار دروازه مهریز، یکی از راسته‌های کهن و تاریخی در مجموعه بازارهای یزد است. این بازار جهت شمالی–جنوبی دارد؛ یعنی از انتهای جنوبی بازار خان آغاز شده و به کوچه دارالشفاء و دروازه تاریخی شهر می‌رسد. بازار دروازه مهریز از بازارهای یزد، اگر چه از نظر قدمت به دوره قاجار تعلق دارد، اما سنگ بنای اولیه آن به دوران گورکانیان برمی‌گردد. این بازار توسط «علی آقا» داروغه یزد بنا نهاده شده است.
کاربری غالب مغازه‌های این بازار که تعداد آنها حدود ۱۶ باب است، در گذشته صنف بزازی بوده است. همچنین، در مجاورت این بازار، آب‌انبار تاریخی دروازه مهریز قرار دارد که قدمت آن به سده یازدهم هجری قمری می‌رسد. این آب انبار اکنون به عنوان بخشی از یک مجموعه زیرزمینی تاریخی مرمت شده و محل بازدید گردشگران است.
آدرس: خیابان قیام، بازار خان، محله لب خندق
بازار کاشی گری یزد
بازار کاشیگری یزد برخلاف نام خود، راسته قدیمی آهنگران و صنایع فلزی بازارهای یزد است که از قدیم محل عرضه ابزار و وسایل فلزی و کشاورزی بوده است. این بازار تاریخی که در نزدیکی میدان خان و در بافت سنتی شهر واقع شده، بنایی به‌جا‌مانده از دوره زندیه است و در ساختار مجموعه بازار بزرگ خان قرار می‌گیرد.
آدرس: خیابان قیام، بازارچه حضرت عباس، میدان خان
بازار علاقبندی یزد
در لیست بازار های یزد، بازار علاقبندی یکی از راسته‌های قدیمی و مهم در مجموعه بازارهای تاریخی است که قدمت آن به اواخر سده نهم هجری قمری برمی‌گردد و برخی ساخت آن را به میرزا سلمان اعتمادالدوله نسبت می‌دهند. این بازار در کنار راسته‌هایی مثل بازار پنجه علی و بازار جعفرخان، بخشی از بافت اقتصادی و اجتماعی کهن یزد را تشکیل می‌دهد.
نام «علاقبندی» اشاره به صنف علاقه‌بند یا علاقه‌چی دارد؛ یعنی کسانی که در گذشته به تولید و فروش انواع نخ، بند، دکمه، قیطان، منگوله و سایر لوازم خرازی می‌پرداختند. بازار علاقبندی از معدود بازارهای یزد است که ساختار دو اشکوبه‌ای (دو طبقه) دارد.
آدرس: خیابان قیام، موازی بازار پنجه علی جعفر خان
بازار صدری یا بازار شاهزاده فاضل
بازار صدری در میان مردم یزد بیشتر با نام بازار شاهزاده فاضل شناخته می‌شود. این بازار یکی از بازارهای تاریخی یزد است که قدمت بنای اصلی آن به اواخر دوره قاجار می‌رسد. این بازار از بازارهای یزد توسط «صدرالعُلما» ساخته شده و نام خود را از او گرفته است. در واقع قسمتی از مجموعه بزرگ شاهزاده فاضل است که شامل بقعه و زیارتگاه امامزاده فضل بن موسی بن جعفر(ع) می‌شود.
این اتصال مکانی به اماکن مذهبی و زیارتی، علاوه بر کاربری تجاری، باعث شده است تا این بازار محلی پرتردد برای زائران و مسافرانی باشد که اغلب از جنوب کشور برای خرید و زیارت به یزد سفر می‌کنند.
آدرس: محله دارالشفا، خیابان امام خمینی، خیابان بازار شازده فاضل
بازارچه خراسانی؛ از بهترین بازارهای یزد
بازارچه خراسانی یزد در میان مردم محلی و در گویش سنتی به نام «بازار غلومَلی سیا» (بازار غلامعلی سیاه) شهرت دارد. این بازار یکی از بازارهای یزد و متعلق به اواخر دوره قاجار است. نام این بازار برگرفته از غلامعلی خراسانی، تاجر خوش‌نام و از خاندان خراسانی بود. غلامعلی خراسانی در گذشته مالک این بازار و کاروانسرای مجاور آن بود و آن را به یک مرکز تجاری مهم در شهر یزد تبدیل کرد.
اگرچه این روزها رونق تجاری این بازارچه در میان بازارهای یزد در طول زمان نسبت به قبل کمتر است، اما این بازارچه جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ مردم یزد دارد، به‌ویژه در ایام نیمه شعبان. در طول جشن نیمه شعبان، بعضی از تزئینات به صورت وارونه از سقف بازارچه انجام می‌شود که آن را نزد مردم یزد به «بازار پس وارون» هم معروف کرده است.
آدرس: خیابان سلمان فارسی، کوی قصابها
لیست بازار های یزد؛ بازار سراج ها
بازار سراج‌ها یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های مجموعه بازارهای یزد به شمار می‌رود که قدمت آن به سده هشتم هجری قمری باز می‌گردد. این بازار به خاطر دوخت و فروش لوازم چرمی، زین و یراق اسب و شتر به این نام خوانده می‌شود. بازار سراج ها در گذشته نقشی محوری در تامین نیازهای کاروان‌ها و مسافران جاده ابریشم داشته است.
بازار سراج‌ها با ساختار سنتی و معماری اصیل خود، در میان تاریخی‌ترین بازارهای یزد مثل بازار پنجه علی (مسگران) و بازار چیت‌سازی قرار گرفته است. این بنا با حفظ بخشی از هویت معماری گذشته، همچنان به عنوان یک جاذبه تاریخی برای علاقه‌مندان به میراث فرهنگی و معماری دوران ایلخانی و تیموری مطرح است.
آدرس: خیابان قیام، نیمه جنوبی بازار
بازار ریسمانیان یزد
بازار ریسمانیان یزد، یکی از راسته‌های تجاری نسبتا جدیدتر از مجموعه بازارهای یزد است که ساخت آن به زمان پهلوی اول می‌رسد. این بازار که حدود ۶۶ متر طول دارد و از خیابان قیام آغاز و به خیابان ملا اسماعیل ختم می‌شود، توسط حاج علی‌اکبر ریسمانیان بنا شد.
نام این بازار از بازارهای یزد، با خانه تاریخی ریسمانیان که در نزدیکی آن قرار دارد و مربوط به همین خانواده است، مشترک است. بازار ریسمانیان به لحاظ کاربری و معماری، نمونه‌ای از پیوستگی و حیات تجاری شهر یزد در دوران معاصر با حفظ الگوی سنتی بازارسازی است.
آدرس: خیابان قیام
بازار چیت سازی
بازار چیت‌سازی یکی از کهن‌ترین بازارهای یزد بوده که از زمان قاجار به یادگار مانده است. چیت‌سازی در گذشته به معنای نقاشی و چاپ بر روی پارچه کتان (چیت) بود و این بازار محل اصلی تولید و عرضه این نوع منسوجات چاپی محسوب می‌شد.
این بازار در نیمه جنوبی مجموعه بازار و به موازات و شمال بازار قیصریه قرار دارد. همانند دیگر بخش‌های بازار یزد، معماری سنتی و اصیل مناطق کویری را با سقف‌های طاقی و استفاده از مصالح بومی به نمایش می‌گذارد.
آدرس: بازار تیمچه علی خان، شمال بازار قیصریه
محمدعلی خان؛ از سنتی ترین بازارهای یزد
بازار محمدعلی خان یزد، که در گویش محلی به آن «بازار مندلی خان» نیز می‌گویند، یکی از سنتی‌ترین بازارهای یزد و یادگاری از زمان قاجاریه است. سازه این بازار همانند دیگر بناهای کویری یزد، با استفاده از خشت، گل و آجر بنا شد و سقف آن دارای طاق‌های متوالی است که فضای داخلی را در گرمای کویر خنک نگه می‌دارد.
بخش‌هایی از بازارهای یزد بر اثر احداث خیابان‌ها در دوره پهلوی ویران شد. اما بازار محمدعلی خان توانسته است ماهیت سنتی حجره‌ها و بافت تاریخی خود را حفظ کند. امروزه این بازار محل عرضه انواع صنایع دستی، پوشاک، پارچه و ظروف مسی است.
آدرس: محله گلچینان، خیابان قیام، خیابان امام خمینی
بازار جعفر خان
در نیمه جنوبی بازار یزد و در محدوده خیابان قیام، بازار جعفرخان قرار دارد. قدمت این بازار از بازارهای یزد به دوره زندیه می‌رسد. به دلیل همجواری با راسته اصلی بازار و سایر بازارهای فرعی مجموعه خان، جزئی از بافت تجاری مهم شهر به شمار می‌رود.
در حال حاضر، فرش‌فروشی در این بازار رونق بیشتری دارد و یکی از بورس‌های اصلی فرش یزد محسوب می‌شود.
آدرس: خیابان قیام
بازار ملا اسماعیل یزد
در میان بازارهای یزد، بازار ملا اسماعیل شهرت خود را مدیون مسجد و آب‌انبار ملا اسماعیل است که در کنار آن واقع شده‌اند. این بازار در جنوب میدان خان و در نزدیکی مسجد قرار دارد. مانند دیگر بازارهای سنتی یزد از لحاظ تاریخی و معماری حائز اهمیت است و قدمت آن هم به دوره قاجار برمی‌گردد.
مسجد ملا اسماعیل به دستور آخوند ملا اسماعیل عقدایی از عالمان مشهور آن دوره بنا شد. در واقع مجموعه‌ای شامل مسجد و مدرسه بود که ورودی اصلی آن از سمت بازارچه است.
آدرس: خیابان سید گل سرخ، خیابان قیام، خیابان مسجد ملا اسماعیل
بازار افشار یزد؛ قدیمی و کمتر آشنا
بازار افشار یکی از راسته‌های کمتر شناخته شده در میان بازارهای یزد و بازار خان است. این بازار بخشی از محور فعال اقتصادی شهر به شمار می‌رفته که در دوران اوج تکامل مجموعه خان، در عصر ناصری شکل گرفته است. بازار افشار مانند دیگر راسته‌های متصل به بازار خان، نمونه‌ای از معماری سنتی کویری است و در ساختار شهری خود دارای سرا و تیمچه‌های متعددی بوده است.
آدرس: خیابان قیام، خیابان دروازه مهریز
بازارهای یزد؛ بخشی از هویت تاریخی
بازارهای یزد، همیشه در طول تاریخ، یکی از مهمترین ارکان این شهر به حساب می‌آمدند. این بازارها و بازارچه‌ها وارث بخشی از هویت تاریخی و سنتی این شهر هستند. اگر دوست دارید از نزدیک با بازارهای یزد آشنا شوید، اسنپ تریپ در کنار شماست تا برای خرید بلیط سفر و رزرو اقامتگاه به شما کمک کند. سفر بخیر!
سوالات متداول؛
کدام بخش از بازارهای یزد به دلیل معماری زیباتر و منظم‌تر مشهور است؟
بازار قیصریه از مراکز خرید یزد، که به دلیل عرضه کالاهای گران‌بها و پارچه‌های نفیس، دارای معماری شکیل‌تر و ورودی‌های چوبی بوده است.
بازار خان یزد در مجموعه بازارهای یزد، متعلق به کدام دوره تاریخی است؟
هسته اصلی آن به دوره افشاریه بازمی‌گردد، اما اوج شکوه و تکمیل بخش‌های عمده آن مانند بخش‌های اصلی و قیصریه، مربوط به دوره قاجار و توسط محمدتقی خان بافقی است.
بازار اصلی عرضه طلا و جواهرات سنتی یزد کدام است؟
در لیست بازار های یزد، بازار زرگرها (زرگری) به خاطر شهرت طلای یزد و حفظ سبک سنتی خرید و فروش، از بازارهای مهم و پرطرفدار طلا و جواهرات است.
قدیمی‌ترین بخش از مجموعه بازارهای یزد کدام است؟
بازار حاجی قنبر که قدمت آن به قرن نهم هجری قمری (دوره قراقویونلوها) می‌رسد و در نزدیکی مجموعه امیرچخماق واقع است.
دسته:مرکز خرید
نظری ثبت نشده